Materiał opracowany w ramach projektu pt.: Kampania edukacyjna “Miopia – rozwój wiedzy na temat krótkowzroczności”, współfinansowanego przez Ministerstwo Edukacji i Nauki
W obecnych czasach dzieci rozwijają się w środowiskach wypełnionych nowymi technologiami, do których w coraz większym stopniu się przyzwyczajają. Interaktywne środki przekazu pomagają w nauce nawet małych dzieci. Już kilkunastomiesięczne dzieci są w stanie przyswajać nowe słowa przez ekrany dotykowe, jednak mogą mieć problem z przenoszeniem tej wiedzy na świat rzeczywisty. Niektóre aplikacje skutecznie uczą umiejętności czytania i pisania. Wiąże się to jednak z obawą nadużywania urządzeń mobilnych w istotnym okresie dojrzewania i rozwoju funkcji mózgowych. Poza tym większość powszechnie dostępnych aplikacji nie posiada dowodów na swoją skuteczność w procesie nauczania.
Włoscy badacze przeanalizowali kilka badań naukowych które sprawdzały konsekwencje korzystania z urządzeń mobilnych przez dzieci w wieku przedszkolnym [1]. Udowodniono, że maluchy zbyt wiele czasu spędzają przed ekranami urządzeń mobilnych. Wczesny i przedłużony czas ekspozycji na działanie urządzeń mobilnych daje niekorzystne skutki w zakresie zdrowia psychicznego i fizycznego dzieci. Urządzenia mobilne mogą ingerować w proces nauki, rozwój, dobre samopoczucie, sen, wzrok, słuch, otyłość, relację opiekun-dziecko a nawet mieć wpływ na zachorowania na ADHD [2].
Skutkiem długotrwałego korzystania z urządzeń mobilnych przez dzieci jest rosnąca krótkowzroczność[2]. W ostatnich latach odnotowano znaczący wzrost jej występowania wśród nastolatków i dorosłych. Badania z 2018 roku przeprowadzone w Kalifornii wskazały, że wśród nastolatków w wieku 17 – 19 lat 59% jest krótkowzroczna [3]. Do 2050 roku przewiduje się, że 52% osób na świecie będzie krótkowzrocznych. Z przeprowadzonych badań wynika, że przynajmniej za część tego przyrostu odpowiedzialne jest wzmożone wykonywanie pracy w bliskich odległościach, szczególnie przy pomocy smartfonów i komputerów[3]. Wzrost krótkowzroczności może być też efektem pandemii COVID-19, gdyż istotnie zwiększa się czas, w którym dzieci korzystają z urządzeń cyfrowych.
Kolejnym skutkiem jest syndrom cyfrowego zmęczenia oczu. Osoby, które spędzając dużo czasu przed ekranem urządzeń cyfrowych mogą odczuwać symptomy: suche oko, uczucie swędzenia, zamazane widzenie oraz bóle głowy.
Badacze z Kanady udowodnili, że nadmierny czas spędzony przed ekranem jest związany z opóźnieniami w rozwoju dzieci [4]. Analizie poddano 2441 matek i dzieci pozyskanych z badań the All Our Families, w mieście Calgary, zlokalizowanym w prowincji Alberta w Kanadzie. Sprawdzano bezpośredni związek pomiędzy czasem spędzonym przed ekranem, a rozwojem dziecka w populacji matek i dzieci. W wieku 24, 36 i 60 miesięcy zbierano opinie mam na temat zachowania dzieci w zależności od całkowitej liczba godzin tygodniowo spędzonej przed ekranem oraz oceniano wyniki rozwojowe na podstawie kwestionariusza Ages and Stages. Analiza statystyczna wykazała, że wyższe poziomy czasu przed ekranem w wieku 24 i 36 miesięcy były znacząco powiązane z gorszymi wynikami w rozwojowym teście przesiewowym w wieku odpowiednio: 36 miesięcy i 60 miesięcy. Potwierdza to bezpośredni związek pomiędzy zwiększonym czasem przed ekranem, a wolniejszym rozwojem dziecka. Dlatego zaleca się by rodziny tworzyły plany korzystania z mediów w celu zbalansowania potencjalnych konsekwencji związanych z ich nadmiernym użytkowaniem.
Rekomendacje dla pediatrów przygotowane przez Amerykańską Akademię Pediatryczną [5].
Ważną rolę w uświadamianiu rodziców na temat korzyści i efektów ubocznych urządzeń mobilnych i ich użytkowania zgodnie z wiekiem pełnią pediatrzy.
- Zacznij przekazywanie wiedzy we wczesnym etapie rozwoju dziecka. Zapytaj rodziców o sposób i miejsce korzystania z mediów przez rodzinę, a także zwyczaje ich dzieci.
- Pomóż rodzinom w opracowaniu planu wykorzystania mediów rodzinnych (www.healthychildren.org/MediaUsePlan) ze szczegółowymi wytycznymi dla każdego dziecka i rodzica.
- Poinformuj rodziców o rozwoju mózgu we wczesnych latach życia oraz o znaczeniu praktycznej, nieustrukturyzowanej i społecznej zabawy w rozwijaniu umiejętności językowych, poznawczych i społeczno – emocjonalnych.
- Wspieraj w rozwiązywaniu problemów rodziców stojącymi przed wyzwaniami, takimi jak ustalanie granic, znajdowanie alternatywnych zajęć i uspokajanie dzieci.
Wytyczne dotyczące dopuszczalnej ekspozycji dzieci na urządzania mobilne Włoskiego Towarzystwa Pediatrycznego [1] na podstawie zaleceń australijskich i Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej:
- całkowity brak korzystania z urządzeń multimedialnych:
u dzieci poniżej 2 roku życia
podczas spożywania posiłków
przez co najmniej godzinę przed porą snu
w przypadku programów dynamicznych, aplikacji rozpraszających lub zawierających przemoc
w roli smoczka, by dziecko zachowywało się cicho w miejscach publicznych. - ograniczenie ekspozycji na urządzenia multimedialne:
poniżej 1 godziny dziennie u dzieci w wieku 2-5 lat
poniżej 2 godzin dziennie u dzieci w wieku 5-8 lat
tylko do programów o wysokojakościowej zawartości
tylko w obecności dorosłego. Dzieci powinny korzystać z urządzeń multimedialnych wraz ze swoim opiekunem, aby sprzyjało to nauce i interakcjom
do aplikacji przetestowanych przez opiekuna przed skorzystaniem przez dziecko
Rekomendacje dla rodzin na podstawie zaleceń Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej [5]:
- Nie wprowadzaj technologii w życie dziecka zbyt wcześnie; interfejsy są tak intuicyjne, że dzieci szybko je zrozumieją, gdy zaczną ich używać
- Wyłączaj telewizory i inne urządzenia, gdy ich nie używasz.
- Monitoruj treści multimedialne dzieci oraz używane przez nie aplikacje. Przetestuj aplikację zanim dziecko je użyje, bawcie się razem i zapytaj dziecko, co myśli o aplikacji.
Najnowsze badania ukazały, że użytkowanie urządzeń multimedialnych przez rodziców wpływa na poczucie bezpieczeństwa dziecka, dobre samopoczucie i kontakty rodzinne [1]. Urządzenia te są czynnikami przeszkadzającymi w interakcji między rodzicem, a dziećmi. Coraz częściej rodzic poświęca więcej uwagi ekranowi swojego smartfona, niż swojemu dziecku i ogólnemu otoczeniu, co może prowadzić do wykształcenia złych zachowań wśród podopiecznego i zwiększenia stresu rodzicielskiego.
Rady dla rodziców mające na celu ukazanie zdrowego balansu między korzystaniem ze smartfona, a życiem codziennym w postaci [6]:
- przemyślenia użytkowania swojego telefonu i jego możliwym wpływie na kontakty z rodziną;
- stwierdzenia, które aspekty korzystania z urządzenia są dla dorosłego największym stresorem i wówczas ograniczenia wykonywania tych czynności przy dziecku;
- ustalenia rutyny codziennych czynności, dzięki czemu czas ten będzie mógł zostać w pełni poświęcony rodzinie;
- przypomnienia, że dzieci naśladują zachowania rodziców i zwrócenia uwagi na niewykonywanie przy nich czynności, przez które mogłyby się u nich wykształcić te same złe nawyki;
- zaprzestania fotografowania i dokumentowania wszystkiego wokół i skupieniu się na trwającej chwili.
Autorzy:
Prof. dr hab. med. Andrzej Grzybowski, Fundacja Okulistyka 21, Instytut Okulistycznych Badań Naukowych, Katedra Okulistyki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
Mgr inż. Aleksandra Lemanik, Fundacja Okulistyka 21
Na podstawie artykułów przetłumaczonych przez:
lic. Joanna Przybylska, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
lic. Julia Urbańska, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Piśmiennictwo
[1] Bozzola E, Spina G, Ruggiero M, Media devices in pre-school children: the recommendations of the Italian pediatric society, Italian Journal of Pediatrics 44, 69 (2018), doi:10.1186/s13052-018-0508-7
[2] Gudgel D, Screen Use for Kids, American Academy of Ophthalmology, 2019, 25 April, https://www.aao.org/eye-health/tips-prevention/screen-use-kids
[3] Children’s myopia risk linked to smartphone use, study says, American Optometric Association, 2020, 15 June, https://www.aoa.org/news/clinical-eye-care/health-and-wellness/children-device-use-and-myopia?sso=y
[4] Madigan S, Browne D, Racine N, Association Between Screen Time and Children’s Performance on a Developmental Screening Test, JAMA Pediatrics, 2019;173(3):244-250, doi:10.1001/jamapediatrics.2018.5056
[5] Radesky J, Christakis D, Media and Young Minds, Pediatrics, November 2016, 138 (5); doi:10.1542/peds.2016-2591
[6] Radesky J, Moreno M A, How to Consider Screen Time Limits…for Parents, JAMA Pediatrics, 2018;172(10):996. doi:10.1001/jamapediatrics.2018.2550